Estates and Autographs

Alfred Wilhelm Volkmann

about the person

Alfred Wilhelm Volkmann was born on July 1, 1801 in Zschortau near Leipzig and died on April 21, 1877 in Halle (Saale). Volkmann, who came from a wealthy Leipzig middle-class family, attended the Fürstenschule St. Afra in Meissen and entered the University of Leipzig in 1821 to study medicine. In 1826, he received his doctorate in medicine with the dissertation Observatio biologica de magnetismo animali. Due to what he described as a “lack of inclination towards medical practice”, Volkmann turned his attention to the scientific foundations of the subject.

 

In 1828, he habilitated in Leipzig with the publication De animi affectionibus. In the following years, he dealt with anatomical problems (Anatomia animalim, 2 volumes, 1831 and 1833). In 1834 he was appointed associate professor of zootomy. Two writings on the then new field of human “biochemistry” made Volkmann famous (Neue Beiträge zur Physiologie des Gesichtssinnes, 1836; Die Lehre von dem leiblichen Leben des Menschen, 1837). In 1837 Volkmann was appointed Professor of Physiology, Pathology and Semiotics at the University of Dorpat. Here he continued his studies on the nervous system and devoted himself primarily to blood circulation. In 1843, he left Dorpat and sought admission as a private lecturer at the University of Halle for family reasons, but also because of “some unpleasantness and offense”. After a short time as a private lecturer in Halle, Volkmann was appointed full professor of pathology and physiology in 1844. From 1854, Volkmann also taught anatomy.

 

Research trips took Volkmann to France and Italy. He was elected rector of the university in 1847, 1850 and 1862. He retired from teaching in 1876.


Volkmann’s work on the nervous system, eyes and blood makes him one of the co-founders of the subject of physiology.

 

Volkmann’s house was a center of social life in Halle. His circle of friends included the painters Wilhelm von Kügelen, Friedrich Preller and Ludwig Richter as well as the musicians Robert Franz, Clara and Robert Schumann.

researchable estates

The estate – consisting of college notebooks on anatomy, physiology, pathology and philosophy, lecture manuscripts and collections of material on medicine, philosophy, art and literature – was given to the Halle University Library by Professor Heidenhain, Tübingen, in 1933 [accession note: 1936G8039] and was given the estate signature Yi 22. It is also listed in the index “Gelehrten- und Schriftstellernachlässe in den Bibliotheken der Deutschen Demokratischen Republik”, Part I, Berlin 1959, p. 90, no. 652.

Volkmann’s house was a center of social life in Halle. His circle of friends included the painters Wilhelm von Kügelen, Friedrich Preller and Ludwig Richter as well as the musicians Robert Franz, Clara and Robert Schumann.

volume of the estate

4 boxes, 5 volumes

timespan

1836 - 1873

The following list contains researchable estates that have been prepared for consultation in the reading room for historical collections and are indexed in a detailed repertory:

Yi 22 I 1Maass und Gewicht (Zusammenhang beider).
Manuskript
13 Blatt, 8°; o.O.o.D.; ungebunden.
Yi 22 I 2Rektorrede von 1851.
Manuskript.
14 Blatt, 4°; [Halle/Saale], 1851; geheftet.
Yi 22 I 3Der naturwissenschaftliche Materialismus und der Glaube.
Manuskript eines Vortrages; o.O.o.D.
28 gezählte Seiten, 8°; geheftet.
Yi 22 I 4Über das Wesen der Seele.
Manuskript eines Vortrages; o.O.o.D.
43 Blatt, 8°; ungebunden.
Yi 22 I 5Über den Styl in der Malerei, als Verklärung des Realen zum Idealen.
Manuskript; o.O.o.D.
36 gezählte Seiten, 8°; ungebunden.
Yi 22 I 6Die Jungfrau von Otaheite, mit französischer Übersetzung.
Manuskript eines Gedichtes; o.O.o.D.
4 Blatt, 8°; ungebunden.
Yi 22 I 7Sur les phénomèmes produite par la section …
Manuskript (französisch); o.O.o.D.
4 Blatt, 8°; ungebunden.
Yi 22 I 8Manuskript einer Rede, gehalten in Halle (Saale), am 15. Oktober 1846.
Text lateinisch.
13 Blatt, 8°; geheftet.
Yi 22 I 9Anatomiae in medicos redundans usus ostenditur.
Manuskript einer Rede; o.O.o.D. Text lateinisch.
12 Blatt, 8°; geheftet.
Yi 22 I 10Oratio quam a rectorata abdicatursus
habui anno MDCCCLXIII die XII Julii.
(Rede beim Rücktritt vom Rektorat).
Manuskript; Halle/Saale, 12. Juli 1863.
7 Blatt, 8°; geheftet.
Yi 22 I 11Veterum linguarum in erudirendis juvenibus vis et dignitas defenditur.
Manuskript einer Rede in lateinischer Sprache; o.O.o.D.
12 Blatt, 8°; geheftet.
Yi 22 I 12Über die Entwicklungsgeschichte von coluber natrix.
Manuskript; o.O.o.D.
6 Blatt, 8°; ungebunden.
Yi 22 I 13Mémoire sur les phénomènes mécaniques de la circulation du sang
par A. W. Volkmann, professeur de phys. à Halle, en Preuße.
Manuskript; o.O.o.D.
40 gezählte Seiten, 8°; ungebunden.
Yi 22 I 14De secundis atqe funestis mutationibus, quas literarum academiae Germanicae propediem subibunt.
Manuskript einer lateinischen Rede, gehalten am 12. Juli 1848, ohne Ortsangabe.
[gedruckt: Leipzig: Breitkopf, 1848].
20 gezählte Seiten, 8°; ungebunden.
Yi 22 I 15Manuskript der Rede, gehalten am 15. Oktober 1861,
ohne Ortsangabe.
16 Blatt, 8°; geheftet.
Yi 22 I 16 a+bQuid academiis in medicorum educatione spectandum et agendum sit quaeritur.
Oratio quam die XII. Julii anni MDCCCLXII habuit A. W. Volkmann professor Halensis.
Manuskript in zweifacher Ausführung von zwei Schreibern.
a) 16 Blatt, 8°; geheftet.
b) 10 Blatt, 8°; geheftet.
Yi 22 I 17Mathematische Ausarbeitungen.
Manuskript; o.O.o.D.
42 Blatt, 8°; geheftet.
Yi 22 I 18Versuche und Bemerkungen.
Manuskripte, o.O.o.D.
10 Blatt, 8°; ungebunden.
Yi 22 II 1aNaturwissenschaft und Religion.
Manuskript; o.O.o.D.
114 gezählte Seiten, 8°; geheftet.
Yi 22 II 1bHistologie.
Manuskript; o.O.o.D.
72 gezählte Seiten, 4°; ungebunden.
Yi 22 II 1cDie Lehre von der Erzeugung.
Manuskript; o.O.o.D.
104 gezählte Seiten, 8°; ungebunden.
Yi 22 II 1dAllgemein-Philosophisches – Naturphilosophisches.
Manuskript; o.O.o.D.
6 Blatt, 8° und 16 gezählte Seiten, 4°; ungebunden.
Yi 22 II 1eAllgemeine Pathologie. einleitung.
Manuskript; o.O.o.D.
80 gezählte Seiten, 4°; ungebunden.
Yi 22 II 1fVon den Sinnen.
Manuskript; o.O.o.D.
78 gezählte Seiten, 8°; geheftet.
Yi 22 II 1gDie Materialisten.
Manuskript (Bruchstück); o.O.o.D.
6 Blatt, 8°; ungebunden; alte Paginierung: S. 145-156.
Yi 22 II 1hAusarbeitungen und Versuche zur Elastizität der Muskeln und der Mechanik der Augenmuskeln; dabei zahlreiche Tabellen und Berechnungen.
Manuskript; ermitteltes Datum im Text: Juli 1860, o.O.
312 Blatt, unterschiedliche Formate; z.T. mit alter Paginierung; ungebunden.
Yi 22 II 1iBriefe an Alfred Wilhelm Volkmann:
1i (1)Volkmann, Adele, geb. Härtel (1808-1884), Ehefrau von Alfred Wilhelm Volkmann
1 Brief; o.O. 29.8.1854; mit Umschlag.
1i (2-6)Fechner, Gustav Theodor (1801-1887); Physiker, Philosoph, Psychologe und Mediziner, Professor in Leipzig
5 Briefe; Leipzig 1856-1861.
1i (7-8)Listing, Johann Benedict (1808-1872); Physiker, Professor in Göttingen
2 Briefe; Göttingen 10.4. + 24.4.1853.



Yi 22 II 2aPhysiologie.
Vorlesungsmanuskript mit zahlreichen Ergänzungen; o.O.o.D.
Seite 1-141, 241a+b, 242-440; 50 Blatt; 8°; ungebunden.
(In vorgefundener Ordnung belassen).
Yi 22 II 2bSystematische Anatomie.
Angiologie – Splanchnologie – Myologie – Osteologie – Sinnesorgane – Neurologie.
Vorlesungsmanuskript, teilweise überarbeitet; o.O.o.D.
218 Blatt, überwiegend 8°; teilweise mit alter Paginierung; ungebunden.
(In vorgefundener Ordnung belassen).
Yi 22 II 2cMuskeltätigkeit.
Vorlesungsmanuskript; teilweise überarbeitet; o.O.o.D.
302 Blatt, 8°; ungebunden.
(In vorgefundener Ordnung belassen).
Yi 22 II 2dVergleichende Anatomie.
Vorlesungsmanuskript mit Überarbeitungen; o.O.o.D.
282 Blatt, 8°; ungebunden; teilweise mit alter Zählung.
(In vorgefundener Ordnung belassen).
Yi 22 II 3aMaterialsammlung, einzelne Ausarbeitungen und Literatur zur Hystologie.
Manuskripte; u.a. Halle/Saale, Heidelberg und München 1868-1873.
173 Blatt, verschiedene Formate; ungebunden.
 Blatt15, 12 + 149:Friedrich Karl Adolf Strohmann (1832-1897); Physiologe und Chemiker, Professor in Halle/Saale.
3 Briefe an Volkmann; Halle/Saale 1868-1869.
 Blatt 145, 148 +152:Maximilian Heinrich Märcker (1842-1901); Agrakulturchemiker in Halle
3 Briefe an Volkmann; Halle/Saale1872-1873.
 Blatt 153:Hermann Lossen (1842-1909); Chirurg, Professor in Heidelberg.
1 Brief an Volkmann; Heidelberg 21.1.1871.
 Blatt 164:Theodor Ludwig Wilhelm Bischoff (1807-1882); Anatom, Professor in Heidelberg, Gießen und München.
1 Brief an Volkmann; München 28.3.1869.
Yi II 3bMaterialsammlung, einzelne Ausarbeitungen und Literatur zur vergleichenden Anatomie.
Manuskripte; o.O.o.D.
356 Blatt, unterschiedliche Formate; ungebunden.
Yi 22 II 4aMaterialsammlung für eine Vorlesung(?) zur organischen Chemie.
Manuskript; o.O.o.D.
45 Blatt, überwiegend 4°; ungebunden.
Yi 22 II 4bMaterialsammlung für eine Vorlesung(?) zur Fortpflanzung.
Manuskript; o.O.o.D.
45 Blatt, überwiegend 8°; ungebunden.
Yi 22 II 4cMaterialsammlung, einzelne Ausarbeitungen und Literatur zur Nerven- physiologie.
u.a. Seelenheil, Gefühlssinn und Rückenmark.
Manuskripte; u.a. Dorpat 1853.
423 Blatt, unterschiedliche Formate; ungebunden.
Yi 22 III 1Manuskript; [Leipzig] 1836.
93 Blatt, 4°; gebunden.
Yi 22 III 2Physiologische Untersuchungen von A. W. Volkmann.
Heft II; begonnen im Febr. 1841, [Leipzig].
Manuskript.
354 gezählte Seiten, 4°; gebunden.
Yi 22 III 3Physiologische Untersuchungen von A. W. Volkmann.
Manuskript; begonnen im Januar1852, Halle.
366 gezählte Seiten, 4°; gebunden.
Yi 22 III 4Notizheft V – Untersuchungen und Tabellen. Dr. A. W. Volkmann.
Manuskript; begonnen am 20. Juli 1855, [Halle].
Blatt I-II, 372 gezählte Seiten, 4°; gebunden.
Yi 22 III 5Notizen zu eigenen Beobachtungen und Experimenten. Nr. VI.
Dr. A. W. Volkmann.
Manuskript; begonnen Juli 1857, [Halle].
556 gezählte Seiten, 4°; gebunden.
Yi 22 III 6Notizen zu eigenen Beobachtungen und Experimenten. Nr. VII.
Dr. A. W. Volkmann.
Manuskript; begonnen Januar 1860, [Halle].
374 gezählte Seiten, 4°; gebunden.
Yi 22 III 7Irradiation von Linien. Notizheft VIII.
Manuskript; [Halle], 1861.
366 gezählte Seiten, 4°; gebunden.
Yi 22 III 8Untersuchungen über Augenbewegung. Notizen IX a. A.W. Volkmann.
Manuskript; [Halle], Juni 1864.
370 gezählte Seiten, 4°; gebunden.
Yi 22 III 9Weitere Untersuchungen über die Primärlage [der Augen]. Notizen X. A. W. Volkmann.
Manuskript; [Halle], Febr. 1866.
530 gezählte Seiten, 4°; gebunden.
Yi 22 III 10Rechenheft XVII.
Manuskript; [Halle], begonnen 27. Juli 1858.
184 gezählt Seiten, 8°; gebunden.
Yi 22 III 11Auszüge und Bemerkungen.
u.a. aus:
  • Pander, Heinrich Christian und Eduard d’Alton: Die Skelete der Raubthiere, Bonn, 1822.
  • Barkow, Hans Carl Leopold: Dissquisitiones circa originem et decursum arteriarum mammalium, Leipzig, 1829.
  • Baer, Karl Ernst von: Über die entwicklungsgeschichte der Thiere, Königsberg, 1828ff.
  • Eberle, I. N.: Physiologie der Verdauung, Würzburg, 1834.
  • Walker, Alexander: The nervous system …, London, 1834.
  • Erdmann, Johann Eduard: Leib und Seele nach ihrem Begriff und ihrem Verhältnis zu einander, Halle, 1837.
58 Blatt, 4°; gebunden; Bl. 48-58 unbeschrieben.